مقدمه
بازرسی کالا عملیاتی است که برای اطمینان از انطباق کالای سفارشی با توجه به الزامات قراردادی و مشخصات فنی کالا و براساس مشخصات ذکر شده در سفارش خرید، برگههای اطلاعاتی و استانداردهای ارجاع شده در قرارداد انجام میگیرد. معمولا خریدار یا همان کارفرما برای اطمینان از کیفیت کالای سفارشی از طرف خود نمایندهای را برای بازرسی تعیین مینماید. ممکن است این نماینده با توجه به قرارداد کارفرما و فروشنده از یکی از شرکتهای تایید صلاحیت شده بازرسی بعنوان شخص ثالث پروژه معرفی شود.
شرکت بازرسی شخص ثالث که مسئولیت بازرسی و ارائه گزارش بازرسی کالا شامل گواهی ترخیص کالا و یا گزارش عدم انطباق به خریدار را دارد، بعنوان شرکت سوم بایستی در جریان اطلاعاتی کامل پروژه قرار گیرد. در واقع هر درخواست بازرسی کالا که از طرف خریدار یا فروشنده به بازرس ارائه میشود باید شامل تمام اطلاعات باشد. این اطلاعات شامل قرارداد، سفارش خرید، نقشهها و برگههای اطلاعاتی، دستورالعملهای ساخت و تست سازنده، صورتجلسات و دیگر ضمائم فنی قرارداد است. اغلب اوقات کسری کالای پروژهها به علت مقدار کم سفارش و فوریت تامین، از فروشندههایی تامین میشود که متاسفانه دارای امکانات کنترل کیفیت مناسب (همچون ابزار اندازهگیری کالیبره شده و مدارک مربوط به کالا) نیستند. ضمنا نقص اطلاعات ارائه شده از طرف کارفرما به بازرس، مشکلات بازرسی را افزون مینماید.
درخواست بازرسی کالا
معمولا درخواست بازرسی کالا صرفا با ذکر لیست کالاهای مورد سفارش از طرف کارفرما به بازرس ارسال میشود. بارها مشاهده شده است که مشخصات کالاهای سفارشی در درخواست بازرسی ناقص بوده و بازرس با ابهامات گسترده مواجه میشود. به طور مثال در یک درخواست بازرسی، مشخصات کالا به شرح زیر است.
“5 شاخه لوله API-5L، گرید B، سایز 6 اینچ و اسکجول 120”
لازم به ذکر است که مطابق استاندارد API Specification 5L بایستی حداقل مشخصه تولید لوله (PSL1 یا PSL2)، طول مورد نیاز و تلرانس آن (random/approximate) و نوع لوله (به لحاظ فرآیندهای ساخت آن، درزدار یا بدون درز) در سفارش خرید یا درخواست بازرسی مشخص شود. در این حالت در صورتی که بازرس دقت کافی داشته باشد، این موارد را در گزارش بازرسی بعنوان ابهام درج مینماید تا کارفرما درباره آن تصمیمگیری کند.
محل بازرسی
از دیگر مسائلی که بازرسی کالا را با مشکل مواجه میکند محل بازرسی کالا است. بارها پیش میآید که بازرس به همراه پیمانکار پروژه برای بازرسی چندین کالای مختلف که در یک بازرسی آورده شده از فروشگاهی به فروشگاه دیگر مراجعه نمودند. همچنین با چندین نفر از نمایندگان فروشندگان که اطلاعی از کیفیت و مشخصه فنی کالا ندارند برخورد داشتند. در ضمن با توجه به تنوع و محلهای بازرسی کالا، زمان کوتاهی نیز برای بازرسی در اختیار دارند. بدیهی است معمولا فروشندهها بعلت عدم حضور نماینده کنترل کیفیت سازنده، در دسترس نبودن تجهیزات اندازهگیری و بازرسی و در دسترس نبودن تجهیزات کارگاهی جهت جابجایی کالا (روی هم قرار دادن کالاها) مشکلاتی را هنگام بازرسی ایجاد میکند. در این موارد بازرس عیوبی همچون زنگزدگی، خوردگی، غرشدگی و فرورفتگی را گزارش میدهد.
گواهینامه تولید کالا
یکی از مهمترین مواردی که بازرسان کالا از فروشندگان درخواست میکنند ارائه گواهینامه تولید کالاست (گزارش آزمون مواد). گواهینامه کالا در اصل شناسنامه آن است که عدم ارائه آن حتی در صورتی که کالا به لحاظ ظاهری مورد تایید باشد، موجب عدم پذیرش آن از طرف بازرس میشود. فروشنده کالا باید گواهینامه کالا را بصورت اصل یا کپی برابر اصل با مهر سازنده ارائه دهد. متاسفانه آنچه که بارها بازرسان مشاهده و گزارش کردهاند جعل گواهینامه توسط بعضی از فروشندگان است. در این ارتباط گفتگویی با یکی از تامینکنندگان داشتم که وی اظهار داشت برخی از تامینکنندگان به سادگی جعل گواهینامه را انجام میدهند و در برخی از موارد این موضوع حتی با خریداران یا واسطهها حل و فصل میشود.
یک گواهینامه مواد معتبر باید با علائم روی کالا قابل ردیابی باشد. بازرس مشخصات کالا را در گواهینامه مواد با علائم نشانهگذاری شده روی کالا تطبیق میدهد. آنچه که اکثرا از طرف بازرسان گزارش میشود ارائه کپی گواهینامههای کالا از طرف فروشندگان است. بعضی اوقات کپیهای مزبور خوانا نیست. گاهی اوقات نیز به خاطر وجود زنگزدگی در سطح کالا، نشانهگذاریها خوانا نمیباشند. در این شرایط بازرس موظف است موضوع فوقالذکر را در گزارش بازرسی خود لحاظ کند. اینگونه مواقع بهتر است ترخیص کالا با کپی گواهینامه، منوط به پذیرش مسئولیت اعتبار گواهینامهها از طرف فروشنده و درنهایت تایید کارفرما باشد.
دامنه بازرسی کالا
همواره باید دامنه بازرسی کالا در درخواست بازرسی ذکر شود. دامنه بازرسی براساس یکی از مدارک مهم سفارش خرید با عنوان طرح بازرسی و آزمون (طرح کنترل کیفیت) در درخواست بازرسی تکمیل میشود. اگر دامنه بازرسی و یا طرح بازرسی و آزمون مشخص نباشد، الزامات عمومی در بازرسی کالا به شرح زیر قابل اعمال خواهد بود:
- بررسی مدارک خرید
- بازرسی کیفی (شامل بازرسی چشمی و بازرسی ابعادی)
- کنترل مدارک و بررسی قابل ردیابی بودن آنها با کالا
- بازرسی کمی
- بازرسی بستهبندی
- بازرسی هنگام بارگیری (در صورت نیاز)
بازرسی تصادفی
از دیگر مشکلاتی که در بازرسی کالا به خصوص کالاهای انبوه همچون لوله، اتصالات، پیچ و مهره به وجود میآید این است که بازرس به طور تصادفی از کالاها بازرسی مینماید. در این حالت در گزارش بازرسی به نمونه کالاهای انتخاب شده برای بازرسی با ذکر شماره تولید یا شماره سریال جهت شناسایی اشارهای نمینماید. لازم به ذکر است که در درخواست بازرسی (یا طرح بازرسی و آزمون) باید درصد بازرسی از طرف کارفرما به روشنی مشخص شود. بازرسی نیز بایستی تعداد نمونههای بازرسی شده به انضمام شماره سریال آنها را صراحتا در گزارش بازرسی قید نماید. در بسیاری از شکایاتی که از طرف کارفرما مطرح میشود تعدادی از کالاهای بازرسی شده هنگام تحویل در سایت کارفرما معیوب شناسایی میشوند که در صورتی که انچام بازرسی بصورت تصادفی بوده باشد بازرس میتواند با ارائه گزارش شفاف از نمونهای بازرسی شده و انطباق آنها با سفارش از عملکرد خود دفاع نماید.
مراجع
در زمینه بازرسی کالا متاسفانه مراجع بینالمللی بسیار اندکی وجود دارد، همچون دستورالعملها و آییننامههای اتحادیه بینالمللی نمایندگان بازرسی (IFIA) در رابطه با بازرسی پیش از حمل، آیین کار بازرسی قبل از حمل (ISIRI 8509) که توسط سازمان ملی استاندارد ایران منتشر شده است و بخش دوم مجموعه مقررات ارزی بانک مرکزی با عنوان حمل و نقل کالا، بیمه و بازرسی که بیشتر در رابطه با الزامات بازرسی کالاهای وارداتی بویژه کالاهای مشمول مقررات استاندارد اجباری سخن به میان آوردهاند. مطمئنا در این خصوص نیاز به آموزش بازرسان کالا و کارکنان بخش خرید شرکتهای کارفرمایی از طریق ایجاد انجمنها و گروههای علمی و صنفی، نشر مقالات مرتبط با بازرسی و مشکلات موجود در صنعت بصورت پویا و نه یک طرفه یعنی بصورت گفتگو و اعلام نظر افراد کارشناس باشد.
منبع: مهندس محمد رضازاده، ماهنامه انجمن شرکتهای بازرسی فنی و آزمایشهای غیرمخرب ایران (سال اول، شماره 4، دی 1392)